Istotnym aspektem etniczno-kulturowej różnorodności Warszawy jest obecność wysoko wykwalifikowanych migrantów z innych krajów Unii Europejskiej (UE). Rezydenci ze „starej Europy” zwykle czasowo mieszkają nad Wisłą (stąd zwani są ekspatami/ekspatriantami), lecz tymczasowość ich pobytu nie jest niczym wyjątkowym w erze wzmożonej wewnątrzunijnej mobilności (Favell 2008). W projekcie „Wysoko wykwalifikowani imigranci z UE w Warszawie - w przestrzeni społecznej czy w transnarodowej przestrzeni przepływów?” (grant MNiSW NN116085139) badaliśmy, jaka jest specyfika społeczno-przestrzennego funkcjonowania tej grupy migrantów w Warszawie i które przestrzenie są znaczące, tj. stają się miejscami życia codziennego. 

Metoda badania
Badaniem objęto obywateli Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii, w tym 13 kobiet i 8 mężczyzn. Były to osoby zarówno aktywne zawodowo, jak i ich niepracujący partnerzy posiadający wyższe kwalifikacje. Materiał badawczy został zebrany za pomocą indywidualnego wywiadu pogłębionego, który został wzbogacony o tzw. kreatywne techniki badawcze (Mason, Davies 2010) - respondentów poproszono o wykonie mentalnych map ważnych dla nich miejsc (zob. Rys. 1).

Rys. 1.  Przykładowe mentalne mapy miejsc respondentów
Mapa kobiety, obywatelstwo brytyjskie i francuskie

Mapa mężczyzny, obywatelstwo niemieckie

Źródło: opracowanie respondentów.

Istotne miejsca ‘Euro-gwiazd’
Analiza map i narracji migrantów czasowych wykazała, że migranci selektywnie „wchodzą” w społeczną przestrzeń Warszawy. Dla migrantów pracujących ważnymi miejscami są miejsca pracy oraz spotkań biznesowych. Natomiast dla migrantów niepracujących, wśród których przeważają kobiety, istotnymi przestrzeniami są szkoły międzynarodowe, organizacje społeczne, najbliższe sąsiedztwo oraz centra handlowe i kawiarnie.

Lokalizacja miejsca zamieszkania migrantów czasowych często jest uwarunkowana bliskością szkoły międzynarodowej. Stąd tak wielu z nich mieszka na Saskiej Kępie (szkoła francuska), Mokotowie (szkoła brytyjska) czy w Wilanowie (szkoła niemiecka). Szkoły wspomagają socjalizację dzieci wysoko wykwalifikowanych migrantów, które poza domem przebywają w odmiennym kulturowo środowisku. Ułatwiają też proces adaptacji kulturowo-społecznej całej rodziny zapewniając „w pigułce” informacje na temat miasta. Jak wspomina jeden z badanych: „Szkoła międzynarodowa jest fenomenalnie zorganizowana. Masz organizacje rodzicielskie. Zadzwoniliśmy do wybranej przez nas szkoły. Spotkała się z nami osoba, która wiedziała absolutnie wszystko - gdzie jest supermarket i fryzjer, gdzie są kluby sportowe. (…) Społeczność skupiona wokół szkoły pomaga przezwyciężyć podstawowe problemy”. W szkole nawiązywane są nowe znajomości, głównie z ekspatami o podobnej sytuacji migracyjnej i zawodowej, lecz również z rodzicami dzieci polskich. 

Organizacje społeczne zwykle są nastawione na zaspokojenie potrzeb rodzin migrantów czasowych, np. opiekowanie się dziećmi, zajęcia sportowe czy lekcje języka polskiego. Wspólną cechą tych organizacji jest brak stałej lokalizacji. Spotkania organizowane są za pomocą komunikacji elektronicznej i odbywają się w domach członków organizacji. To dynamicznie działające organizacje, które stymulują rozwój społeczności ekspatrianckich. Niektóre z nich wspierają także samorozwój (w tym zawodowy) niepracujących migrantek. Są to kobiety, które, podążając za swoim partnerem do Polski, musiały zrezygnować z pracy. Jedną z organizacji wychodzących naprzeciw takim potrzebom migrantek jest Varsovie Accueil, która zrzesza francuskich ekspatriantów. Podjęła ona nowatorską inicjatywę, organizując warsztaty dla nieaktywnych zawodowo kobiet, które chciałyby kontynuować swoją karierę zawodową w Warszawie. Francuzka, która była inicjatorką spotkań, tłumaczy: „Kiedy przyjechałam zauważyłam jak wiele nas jest - kobiet około czterdziestki, aktywnych zawodowo we Francji, dla których problematyczne jest pozostawanie bez pracy. Miło mieć czas, by pójść na kawę czy lunch, ale na dłuższą metę jest to nierozwijające. Z początkiem roku zaproponowałyśmy im spotkanie, na którym mogłybyśmy wspólnie się zastanowić, jak sobie pomóc, znaleźć sposoby na zagospodarowanie naszych umiejętności”.

Kolejnymi punktami na mapach ekspatriantów, szczególnie niepracujących, są centra handlowe i kawiarnie. Te przestrzenie konsumpcji zwane są „nie-miejscami”, ponieważ są dostępne dla wszystkich, lecz przebywający w tych miejscach nie są z nimi emocjonalnie lub społecznie związani. Dla ekspatów są one jednak znaczące z dwóch powodów. Po pierwsze, stanowią „skrawki swojskości”, gdzie nie czują się „obco”. Po drugie, wspomagają reprodukcję przedmigracyjnego życia rodziny, tj. rozrywek, zwyczajów jedzeniowych, smaków i zapachów. Tu warto wspomnieć o projekcie, zainicjowanym przez jedną z firm relokacyjnych, by stworzyć „Expat Place” - miejsce, które odpowiadałoby na te potrzeby wysoko wykwalifikowanych migrantów w Warszawie.

W stronę „kreatywnego miasta”?
Badanie z wysoko wykwalifikowanymi migrantami z innych krajów UE pokazało, że nie separują się oni fizycznie w przestrzeni miasta.

W Warszawie istnieje wiele możliwości kontaktu i wzajemnego poznawania się imigrantów czasowych z Polakami, co stwarza szanse dla wymiany kapitałów kulturowych. Potencjał i umiejętności niepracujących wykwalifikowanych migrantów mogłyby być wykorzystane do tworzenia „kreatywnej klasy” w Warszawie, czyli kategorii osób tworzących idee, nowe formy, technologie (Florida 2004) jako dodatkowy „zastrzyk” ukierunkowany na rozwój miasta. Tymczasem brak jest takich inicjatyw lokalnych, co oznacza marnotrawienie tego cennego kapitału.

Czytaj więcej:
Piekut A. (2013). Wysoko wykwalifikowani wewnątrzunijni migranci
w Warszawie - w przestrzeni społecznej czy w transnarodowej przestrzeni przepływów? CMR Working Paper 63(121). Warszawa: Ośrodek Badań nad Migracjami UW. Link.

Piekut A. (2013). 'You’ve got Starbucks and Coffee Heaven... I Can Do This!' Spaces of Social Adaptation of Highly Skilled Migrants in Warsaw. „Central and Eastern European Migration Review” 2(1): 113-134. Link.

Bibliografia
Favell A. (2008). Eurostar and Eurocities. Free Movement and Mobility in an Integrating Europe. Oxford: Blackwell.

Florida R. (2004). The Rise of the Creative Class: and how it's Transforming Work, Leisure, Community and Everyday Life. Nowy Jork: Basic Books.

Mason J., Davies K. (2010). Experimenting with qualitative methods, in:

J. Mason, A. Dale (eds), Understanding Social Research. Londyn: Sage.