„Wyjechali za granicę - co mogą przywieźć do swojego regionu oprócz pieniędzy?”. Takie pytanie postawił sobie zespół badaczy w projekcie „Dyfuzja kulturowa poprzez migracyjne transfery społeczne pomiędzy Polską i Wielką Brytanią”, którym w Ośrodku Badań nad Migracjami UW kieruje prof. Izabela Grabowska. Choć jest już wiele opracowań na temat zjawiska, w niektórych aspektach nie-materialne przekazy migracyjne - czyli przenoszone do ojczyzny idee czy praktyki społeczne zaobserwowane za granicą - są wciąż niezbadane. Dotyczy to np. obszaru rynku pracy.

Koncepcja społecznych przekazów migracyjnych, czyli social remittances została zaproponowana przez Peggy Levitt. Pierwsze wzmianki o niematerialnych transferach migrantów do kraju pochodzenia oparte zostały na badaniach Levitt poświęconych emigrantom z Dominikany do USA. Oprócz pieniędzy, które wówczas przywieźli z emigracji, przyczynili się do rozwoju swojej społeczności lokalnej poprzez m.in. budowę dróg. Stało się tak dzięki temu, że dominikańscy emigranci zaobserwowali szereg rozwiązań stosowanych w Stanach (m.in. wspomnianą infrastrukturę), które postanowili wdrożyć w swoim kraju.

Mimo nieustannych przepływów ludności - zarówno wielkich strumieni, jak i lokalnych przemieszczeń wpisanych w historię Europy Środkowej - o niematerialnych przekazach migracyjnych w kontekście tego regionu wciąż jeszcze mało wiemy. Szansą na poznanie różnorodności ujęć social remittances stała się konferencja „Social remittances and social change in Central Europe”, która odbyła się w Warszawie w dniach 19-20 stycznia 2015 r. Zebrała badaczy migracji z kilku krajów. Wśród prelegentów znaleźli się m.in. prof. Peggy Levitt (Wellesley College, Harvard University), która jako pierwsza podniosła kwestię zbyt wielu opracowań poświęconych wyłącznie transferom pieniężnym wysyłanym przez emigrantów do ich krajów pochodzenia. Levitt jest pionierką badań m.in. Na temat tego, jak tło kulturowe człowieka zmienia się poprzez migrację, czy też zmian relacji w rodzinie pod wpływem innych wzorców obserwowanych w trakcie migracji. Prelegentami byli również m.in. prof. Godfried Engbersen (Erasmus University Rotterdam) oraz prof. Anne White (University College London).

Mechanizmy społecznych przekazów migracyjnych są różnorodne i zależne od kontekstu społeczno-kulturowego zarówno kraju wysyłającego, jak i przyjmującego. Istotny wpływ ma stopień rozwoju obu krajów, poziom życia, uwarunkowania historyczne. Dla Polaków borykających się ze skutkami transformacji ustrojowej otwarcie granic unijnych stworzyło możliwość poznania stylów pracy i życia krajów zachodnich. W obliczu takiej wielości czynników badacze różnie akcentują wagę poszczególnych etapów migracji w procesie społecznych przekazów migracyjnych. To powoduje, że jest już wiele interpretacji i nowych perspektyw analizy tego procesu.

Podczas konferencji dyskutowano na temat teoretycznych aspektów i metodologicznych podejść do problemu w ujęciu ilościowym i jakościowym. Omawiano m.in. Kwestię otwierania się obszaru badań nad kapitałem ludzkim w kontekście przenoszenia idei i praktyk z zagranicy do kraju pochodzenia oraz przestrzeni rynku pracy, który wchłania powracających emigrantów ze wszystkim, czego nauczyli się i zaobserwowali za granicą. Pojawiło się też pytanie, jak społeczne przekazy migracyjne będą ewoluować w przyszłości i jakie trwałe zmiany spowodują w lokalnych społecznościach, z których wyruszyli emigranci.  

JS