Na integracyjnej mapie Polski najwyraźniej zaznacza się Warszawa, gdzie skupia się ok. połowy zamieszkujących Polskę cudzoziemców, i gdzie liczba inicjatyw mających na celu ich integrację jest zdecydowanie największa. Po Warszawie kolejnym miastem, w którym po-dejmowane są takie ini-cjatywy, jest Lublin. W innych miastach Polski tego typu działania są nieliczne. Wybór Lublina na miejsce konferencji na temat integracji był zatem dla Caritas Polska wyborem dość oczywistym. Jest to drugie miasto w Polsce, w którym problem integracji imigrantów został nie tylko zauważony, ale także podjęto liczne działania dotyczące integracji przybyszów. Co więcej, dużej aktywności organizacji pozarządowych współpracujących z Urzędem Miasta oraz Urzędem Wojewódzkim towarzyszy także dobra wymiana informacji i próby koordynacji działań przedsiębranych przez różne podmioty. Istotną rolę odegrał także fakt, że władze Lublina, promujące Lublin jako miasto wielokulturowe, zdecydowały się  na aktywną współpracy z Caritas Polska i Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej przy organizacji wydarzenia.

Prezentując swoją wizję miasta, Roman Jaborkhel, Inspektor ds. rozwoju kultury i projektów kulturalnych w Wydziale Kultury Urzędu Miasta Lublin pisał: 

Lublin  jest miastem o wielowiekowej tradycji wielokulturowości.

W przeszłości miasto pełniło rolę ważnego ośrodka państwowego i handlowego. Leżąc na przecięciu szlaków komunikacyjnych, na pograniczu wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa,  stało się na przestrzeni dziejów miejscem krzyżowania się wielu kultur, wyznań, narodów. […] Ta różnorodność społeczna, religijna i obyczajowa w niebagatelny sposób wpływała na oblicze miasta, kształtując jego specyficzny charakter. […]

Dopiero II wojna światowa i okres totalitarnego reżimu, jaki po niej nastąpił, spowodowały, że wielokulturowość została zniszczona, czego najdobitniejszym przykładem była zagłada lubelskiej społeczności żydowskiej i całej dzielnicy przez nią zamieszkiwanej.

Obecnie Lublin na nowo odkrywa to dziedzictwo. […] Inicjatywy wspierające wielokulturowość stanowią znaczny procent w ogólnej liczbie  przedsięwzięć wspieranych przez Miasto Lublin. Wśród nich można wymienić festiwale, takie jak „Wielokulturowy Lublin”, spotkania, debaty, warsztaty, szkolenia, koncerty, zarówno przygotowywane przez miejskie instytucje, jak i organizacje pozarządowe działające na rzecz lub reprezentujące mniejszości religijne, etniczne i językowe Lublina.

Przykłady dobrych praktyk, o których podczas konferencji wspominał wiceprezydent Lublina, Włodzimierz Wysocki, prezentowane były na konferencji także przez Dorotę Kozieł z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, Jacka Wnuka z lubelskiego Centrum Wolontariatu oraz Tomasza Sieniowa z Instytutu na Rzecz Państwa Prawa. Aby przedstawić zarys tych praktyk, warto przybliżyć przynajmniej kilka instytucji zajmujących się problemem integracji cudzoziemców w Lublinie.

Kto i jak działa w Lublinie na rzecz integracji

Działająca od 2002 r. Fundacja Instytut na rzecz Państwa Prawa (FIPP) jest organizacją pozarządową utworzoną przez polskich i amerykańskich prawników związanych z Wydziałem Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Jej głównymi celami są wspieranie działań zmierzających do podnoszenia świadomości prawnej społeczeństw oraz różne inicjatywy ukierunkowane na poprawę jakości prawa i usług prawnych. W kontekście migracji FIPP prowadzi działania mające na celu umocnienie i rozwój współpracy między członkami sieci skupiającej organizacje działające na rzecz imigrantów. Chodzi m.in. o identyfikowanie i rozwiązywanie problemów pojawiających się podczas pracy z cudzoziemcami (projekt „Lubelska Regionalna Sieć Wsparcia Imigrantów (I i II)”). Fundacja podejmuje także przedsięwzięcia mające zniwelować (a przynajmniej ograniczyć) nierówności społeczne pomiędzy imigrantami a mieszkańcami miasta. Działania te polegają m.in. na wyrównywaniu i zwiększaniu szans na zatrudnienie cudzoziemców (np. poprzez uświadamianie pracodawców i cudzoziemców w zakresie przysługujących im praw i możliwości podejmowania pracy) oraz pomocy w utrzymaniu rodzin cudzoziemców. Celem tego drugiego projektu („Integracja cudzoziemców na Lubelszczyźnie”) jest również podnoszenie świadomości prawnej i społecznej tej grupy docelowej, co ma ułatwiać nie tylko proces integracji cudzoziemców, ale także proces akceptacji tych osób przez społeczeństwo polskie.

Lubelskie Centrum Wolontariatu realizuje z kolei autorskie programy polegające na prowadzaniu przez wolontariuszy świetlicy dziecięcej, zajęć edukacyjnych dla dzieci, spotkań z rodzinami imigranckimi, zajęć sportowych czy prowadzeniu rozmaitych szkoleń, z jednej strony przygotowujących wolontariuszy do pracy z migrantami, a z drugiej ułatwiających organizacjom i instytucjom współpracę z wolontariuszami. Spora część aktywności Centrum ukierunkowana jest na rozwijanie narzędzi komunikacji społecznej oraz kampanie społeczne, które wzmacniają inne prowadzone przez wolontariuszy działania oraz mają na celu zmianę, jak to ujął Jacek Wnuk, Prezes Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu, „filozofii spojrzenia na problem cudzoziemców czy dialogu międzykulturowego”. Oprócz zaangażowania kilkudziesięciu wolontariuszy do bezpośredniej pracy z imigrantami (w tym z uchodźcami) Centrum prowadzi także szeroko zakrojone działania promujące integrację cudzoziemców w nawiązaniu do wielokulturowych tradycji Lublina, np. poprzez realizację kampanii medialnych.

Na zdjęciu: Zastępca Prezydenta Miasta Lublin, Włodzimierz Wysocki. Fot. T. Pietrzyk.

Inną działającą w Lublinie organizacją jest Stowarzyszenie Homo Faber (HF), które podejmuje się rzecznictwa na rzecz grup mniejszościowych i wykluczonych oraz jest aktywne w sferze przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć, poglądy polityczne i inne, rasę, kolor skóry, pochodzenie narodowe i etniczne, religię, język, wiek i orientacje seksualną. Organizacja realizuje m.in. projekt „Wi-tamy w Lublinie” mający na celu wsparcie adaptacji imigrantów, którzy decydują się na pobyt właśnie w tym mieście. W ramach tego projektu HF pomaga imigrantom w zapoznaniu się z prawami i obowiązkami wynikającymi z obowiązującego w Polsce prawa, a także zachęca migrantów z krajów trzecich do włączania się w życie kulturalne Lublina (projekt „www.lublin2016.eu”).

Ważną rolę odgrywa także Fundacja Avenir zajmująca się obecnie projektami ukierunkowanymi na podnoszenie świadomości urzędników i obywateli w kwestii integracji cudzoziemców. W ramach swoich działań Fundacja prowadzi m.in. szkolenia i wizyty studyjne dla urzędników (projekty: „Dialog międzykulturowy - wymiana doświadczeń” oraz „Kompetencje międzykulturowe w pracy z cudzoziemcami”).

Oprócz działań tych organizacji wyróżnia się także działalność Lubelskiego Centrum Pomocy Migrantom prowadzonego przez Caritas Archidiecezji Lubelskiej oraz modelowe wręcz działanie lubelskiego Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie, który od lat uchodzi za jedną z instytucji najlepiej wdrażających Indywidualne Programy Integracji przeznaczone dla cudzoziemców, którzy otrzymali ochronę międzynarodową w Polsce.

Wspomniane działania uzupełniane są dodatkowo poprzez współpracę z Wydziałem Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego, którego dyrektorem jest dr Maciej St. Zięba, człowiek osobiście zaangażowany w wiele przedsięwzięć mających na celu poprawę jakości działań integracyjnych zarówno w regionie, jak i w Polsce w ogóle. Warto przywołać tu przynajmniej jedną z jego inicjatyw - regularne spotkania i wymianę informacji pomiędzy różnymi instytucjami zaangażowanymi w działalność na rzecz integracji imigrantów.

Co jest kluczem do sukcesu?
W Lublinie łączonych jest kilka wymiarów doświadczeń związanych z obecnością cudzoziemców w Polsce. Po pierwsze, w mieście tym od wielu lat zlokalizowany jest ośrodek dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Takie ośrodki znajdują się i znajdowały się również w innych miejscowościach województwa lubelskiego. Pomoc niesiona cudzoziemcom korzystającym z ochrony w Polsce, działania na rzecz ich integracji prowadzone są w Lublinie od lat, zarówno przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie, jak i szereg organizacji pozarządowych.

Po drugie, urząd miasta prowadzi bardzo aktywną politykę kulturalną. Starania miasta o uzyskanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury niestety nie powiodły się, ale przygotowania do konkursu i udział w procedurze konkursowej przyczynił się do wzmocnienia tej polityki. W swojej polityce kulturalnej Lublin akcentuje wielokulturowe dziedzictwo wzbogacane obecnością przybywających do tego miasta cudzoziemców.

Na zdjęciu: Dr Maciej St. Zięba, dyrektor Wydziału Spraw Obywatelskich i Cudzoziemców Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie. Fot. T. Pietrzyk.

Po trzecie, Lublin jest miastem akademickim. Znajdują się w nim cztery uniwersytety (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II, Uniwersytet Medyczny oraz Uniwersytet Przyrodniczy), Politechnika oraz szereg innych szkół wyższych. Uczelnie te przyciągają coraz większą liczbę studentów spoza Polski. Z tego powodu pojawiły się inicjatywy na rzecz włączania studentów-cudzoziemców w życie Lublina oraz przygotowanie instytucji miasta do kontaktu z nimi (np. projekt realizowany przez Wydział Kultury Urzędu Miasta Lublin we współpracy z Homo Faber pt. „Lublin is Friendly”).

Dzięki tym doświadczeniom Lublin jest jednym z najaktywniejszych w Polsce ośrodków, w których podejmowane są działania integracyjne. Dzieje się tak, mimo że nie jest to miasto wyróżniające się szczególnie wysokim odsetkiem cudzoziemców. Co więcej, działania prowadzone w tych jakże różnych wymiarach są koordynowane w formie takich przedsięwzięć, jak Lubelska Regionalna Sieć Wsparcia Imigrantów, w ramach której współpracują ze sobą przedstawiciele instytucji samorządowych, urzędu wojewódzkiego oraz organizacji pozarządowych.

Działania na rzecz integracji imigrantów podejmowane w Lublinie są znakomitym przykładem dla innych miast, w których brak takich działań usprawiedliwia się niewielką liczbą cudzoziemców. Wpisują się one bardzo dobrze w historyczny wizerunek Lublina jako miasta wielokulturowego, a zarazem wychodzą naprzeciw współczesnym wyzwaniom związanym z międzynarodowymi migracjami, tworzeniem polityki spójności społecznej czy rozwojem społeczeństwa obywatelskiego.